W Sejmie prowadzone są obecnie prace nad zmianą prawa w celu ograniczenia zatorów płatniczych. Na czym polegają proponowane przez Parlament zmiany i jakie będą mieć znaczenie dla przedsiębiorców, którzy borykają się z opóźnieniami ze strony dłużników w regulowaniu zobowiązań finansowych?

Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy, głównym jej celem jest ograniczenie tzw. zatorów płatniczych i poprawa otoczenia prawnego w jakim funkcjonują strony transakcji handlowej. Jednym z głównych problemów z jakimi borykają się obecnie polscy przedsiębiorcy jest opóźnienie w regulowaniu wymagalnych zobowiązań pieniężnych przez kontrahentów - jak wynika z Europejskiego Raportu Płatności 2017, 78 % przedsiębiorców otrzymuje zapłatę 30 dni po terminie, a 13 % po upływie 30 dni, a nawet do 60 dni. W ocenie prawie połowy przedsiębiorców, ich kontrahenci celowo spóźniają się z regulowaniem należności, a opóźnienie w płatnościach powoduje efekt tzw. ,domina - na skutek opóźnień w otrzymywaniu należności przedsiębiorcy napotykają utrudnienia w regulowaniu własnych należności, co z kolei prowadzi do przestoju w firmie, braku możliwości rozwoju przedsiębiorstw, realizowania nowych inwestycji czy też konieczność podnoszenia cen towarów i usług. Problem przeterminowanych płatności dotyka szczególnie małych i mikro przedsiębiorców, wśród których średni okres przeterminowania spłat jest najdłuższy, a rosnące koszty obsługi zaległych należności są tym większe im mniejsze są przedsiębiorstwa.

Drugim problemem związanym z ,zatorami płatniczymi jest ustalanie przez strony w umowach nadmiernie długich terminów płatności - jak wynika z Europejskiego Raportu Płatności 2017 aż 50 % polskich firm w roku 2017 zostało zmuszonych do zaakceptowania dłuższych terminów płatności. Mimo że nie zawsze terminy zapłaty przekraczające ustawowo przewidziane 30 lub 60 dni są nieuczciwe, ustawodawca proponuje wprowadzenie regulacji wzmacniających pozycję wierzycieli w sytuacji braku uzasadnienia dla wydłużonych terminów płatności. Jakie zatem są najważniejsze z proponowanych przez ustawodawcę rozwiązań celem skutecznej walki z opóźnieniami w regulowaniu wymagalnych zobowiązań pieniężnych…

Jedną z najważniejszych propozycji zmian w projektowanej ustawie jest wprowadzenie uproszczonej procedury zabezpieczającej w sprawach o roszczenia pieniężne z tytułu transakcji handlowych w rozumieniu ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, w których wartość wynagrodzenia nie przekracza 75 tys. zł. Zgodnie z obecnym brzmieniem przepisów, udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie (art. 7301 § 1 i 2 k.p.c.). Ustawodawca proponuje dodanie w art. 7301 k.p.c. § 21, zgodnie z którym interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia uważa się za uprawdopodobniony, gdy żądającym zabezpieczenia jest powód dochodzący należności zapłaty z tytułu transakcji handlowej w rozumieniu ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, w przypadku gdy wartość tej transakcji nie przekracza 75 tys. zł, a dochodzona należność nie została uregulowana i od dnia upływu terminu jej płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące. Rozwiązanie takie stanowi próbę wyważenia interesu wierzyciela i dłużnika, z jednej bowiem strony bardziej chroni interesy wierzyciela przed wyzbyciem się majątku przez dłużnika, ułatwiając uzyskanie przez wierzyciela zabezpieczenia, z drugiej zaś ogranicza uproszczoną procedurę zabezpieczającą do transakcji nie przekraczającej 75 tys. zł, chroniąc tym samym dłużnika przed sytuacją braku aktywów na prowadzenie bieżącej działalności. Kwota 75 tys. zł nie jest przypadkowa, koresponduje bowiem w właściwością sądów rejonowych jako sądów pierwszej instancji. Ponadto, kwota ta odnosi się do wartości transakcji, nie zaś wartości przedmiotu sporu, w konsekwencji nawet przy dochodzeniu przez wierzyciela jedynie części należności z tytułu jednej transakcji handlowej - przykładowo wierzyciel dochodzi kwoty 50 tys. zł, transakcja natomiast opiewała na kwotę 100 tys. zł, sąd rozpoznający wniosek o udzielenie zabezpieczenia będzie dokonywał weryfikacji, czy cała kwota jednej transakcji nie przekracza 75 tys zł. W ramach uproszczonej procedury udzielenia zabezpieczenia ustawodawca proponuje przyznanie kompetencji do wydawania takiego postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia również referendarzowi sądowemu, co stanowi korelację z uprawnieniami referendarzy sądowych do wydawania nakazów zapłaty w postępowaniu upominawczym i przeciwdziała nadmiernemu przedłużaniu nieskomplikowanych spraw o zapłatę.

Projekt ustawy przewiduje szereg fundamentalnych zmian w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Przede wszystkim zmianie ulegnie dotychczasowy tytuł ustawy na ustawę o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. Nomenklatura ta związana jest z proponowanym dodaniem przepisów regulujących postępowanie w sprawie nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przed Prezesem UOKiK. Ustawodawca przewiduje również podwyższenie stopy odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych z dotychczasowej 9,5 % na 11,5 %, uzasadniając zmianę przeciętnym oprocentowaniem kredytu obrotowego dla przedsiębiorców na poziomie 10 %, co powoduje, iż koszt kredytu bankowego jest obecnie wyższy od kosztów zadłużania się u kontrahentów. Kolejna proponowana zmiana w ustawie dotyczy skrócenia terminów zapłaty w transakcjach, w których dłużnikiem jest podmiot publiczny do 30 dni, bez możliwości jego przedłużenia, z wyjątkiem podmiotów leczniczych. Dotychczasowe brzmienie ustawy umożliwia wydłużenie terminu zapłaty z 30 do 60 dniowego w przypadkach gdy jest to obiektywnie uzasadnione właściwością lub szczególnymi elementami umowy, co w praktyce następuje zbyt często. Istotna zmiana obejmie mikro, małych i średnich przedsiębiorców, których najczęściej dotykają wydłużone terminy płatności. Ustawodawca proponuje w tym zakresie wprowadzenie chroniącego ich interesy, sztywnego terminu zapłaty nie przekraczającego 60 dni, jeśli dłużnikiem jest duży przedsiębiorca, natomiast wierzycielem jeden z mniejszych podmiotów, bez możliwości jego wydłużenia (tzw. transakcja asymetryczna). W pozostałych przypadkach (transakcje symetryczne), ustalenie terminu zapłaty przekraczającego 60 dni będzie możliwe wyłącznie wówczas, gdy strony wyraźnie ustalą to w umowie i ustalenie to nie będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Niewątpliwym ukłonem w stronę wierzycieli zmuszonych do zaakceptowania dłuższych terminów płatności jest propozycja zapisu, zgodnie z którym wierzycielowi będą przysługiwały odsetki po upływie 60 dni, w przypadku gdy strony transakcji asymetrycznej ustalą termin zapłaty dłuższy niż 60 dni, natomiast w przypadku transakcji symetrycznych warunki wydłużenia terminu zapłaty powyżej 60 dni nie zostaną spełnione. Ponadto, dłużnik będący dużym przedsiębiorcą zobowiązany będzie do złożenia drugiej stronie transakcji handlowej oświadczenia w tej kwestii w formie, w jakiej zawierana jest transakcja, najpóźniej w momencie jej zawarcia. Obowiązek ten obwarowany zostanie sankcją karną.

Ciekawym rozwiązaniem jest propozycja zróżnicowania kwoty rekompensaty za koszty odzyskiwania należności w zależności od wartości świadczenia pieniężnego: 40 euro gdy wartość świadczenia pieniężnego nie przekracza 5.000 zł, 70 euro gdy wartość świadczenia pieniężnego jest wyższa od 5.000 zł ale niższa niż 50.000 zł oraz 100 euro gdy wartość świadczenia pieniężnego jest równa lub wyższa niż 50.000 zł oraz zniesienie zbywalności roszczenia o rekompensatę.

Na aprobatę zasługuje również propozycja zmiany art. 11a ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, polegająca na doprecyzowaniu katalogu praktyk płatniczych rażąco nieuczciwych wobec wierzyciela. W obecnym stanie prawnym wierzyciele napotykają szereg problemów z definiowaniem pojęcia ,,rażąca nieuczciwość wobec wierzyciela”, a przykłady kryteriów jakimi winno się kierować przy ocenie rażącej nieuczciwości są zbyt ogólne. Ustawodawca proponuje uzupełnić przesłankę „właściwości towaru lub usługi, które są przedmiotem transakcji handlowej” o doprecyzowanie, że chodzi tutaj „w szczególności o czas zwykle potrzebny na zbycie towaru przez dłużnika na rzecz osób trzecich” oraz dodać nową przesłankę, zgodnie z którą należy brać pod uwagę „dostosowanie harmonogramu dostawy towarów lub wykonania usługi w częściach do harmonogramu spełniania odpowiadających im części świadczenia pieniężnego”.

W zamyśle ustawodawcy, pozycja wierzycieli w stosunku do dłużników ma być wzmocniona także poprzez:
1. przerzucenie ciężaru dowodu, że termin w umowie nie jest rażąco nieuczciwy, na dłużnika,
2. wprowadzenie zasady, że trzyletni termin na ustalenie, że termin zapłaty w umowie jest nieuczciwy wobec wierzyciela, biegnie od dnia zakończenia wykonywania umowy,
3. nieważność (zakaz) zrzeczenia się roszczenia o ustalenie, że termin zapłaty jest nieuczciwy wobec wierzyciela,
4. możliwość odstąpienia od umowy lub wypowiedzenia umowy, w której termin zapłaty przekracza 120 dni.

Przeciwdziałanie powstawaniu ,zatorów płatniczych wymaga w ocenie ustawodawcy nowelizacji także innych ustaw. Nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi będzie traktowane jako czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, a wierzyciel uprawniony będzie do dochodzenia na drodze sądowej odszkodowania lub zwrotu bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a także roszczenie zaniechania niedozwolonych działań polegających na nieuzasadnionym wydłużaniu terminów zapłaty za dostarczenie towaru lub wykonane usługi bez względu na to, czy w rzeczywistości takie działanie miało negatywne konsekwencje dla wierzyciela. Ustawodawca przewiduje również wprowadzenie w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych przepisów mających na celu rozpoznawanie skutków w podatku dochodowym tzw. złych długów.
***
Proponowane przez ustawodawcę zmiany należy ocenić pozytywnie. Mimo że nie wyeliminują całkiem zjawiska przeterminowanych długów, z pewnością wpłyną pozytywnie na sytuację mikro, małych i średnich przedsiębiorców, dla których zatory płatnicze są najbardziej dotkliwe. W tym kontekście na szczególną aprobatę zasługują proponowane zmiany ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych w zakresie skrócenia i zaostrzenia terminów płatności, zróżnicowania sytuacji przedsiębiorców w zależności od wielkości przedsiębiorstwa oraz wysokości rekompensaty za koszty odzyskiwania należności. Płynność finansowa najmniejszych przedsiębiorców wpływa bowiem szczególnie pozytywnie na rozwój gospodarczy naszego kraju.

apl. adw. Patrycja Wróblewska – Kancelaria Prawna Iuridica